W
internecie krąży wiele pomysłów na zabawy, które wspierają rozwój dzieci. W tym
artykule przedstawię kilka wskazówek, jak wartościowo spędzać czas z dzieckiem.
Skupię się nad okresem od narodzin do
pierwszego roku życia. Gwarantuję, że niżej wymienione propozycje mają
pozytywny wpływ na całościowy rozwój
młodego człowieka.
Kiedy dziecko uczy się mówić?
Wtedy, kiedy ma kontakt z drugim człowiekiem, który mówi. Niezbędne do tego są spełnione następujące warunki:
dobry słuch dziecka,
zaspokojone podstawowe potrzeby fizjologiczne dziecka,
widoczna twarz rozmówcy (niezasłonięta, na wysokości oczu dziecka),
brak bodźców rozpraszających w tle (muzyka, świecący telewizor, głośne zabawki).
Są
to podstawowe aspekty, jakie należy spełnić, gdy chcemy świadomie wspierać
rozwój językowy. Takie same warunki organizuje logopeda podczas
prowadzenia terapii w gabinecie.
Jak wspierać rozwój najmłodszych?
W
pierwszych 3 miesiącach po narodzinach:
Najważniejsze w tym okresie są:
Kontakt skóra do skóry, ciepły dotyk, delikatne głaskanie,
Głos najbliższych – mówienie do dziecka spokojnym tonem,
Śpiewanie, nucenie (nawet nieprofesjonalnie i nieczysto),
Kontakt wzrokowy i prezentowanie różnych min – uśmiechy, grymasy na twarzy.
Na
tym etapie należy skonsultować rozwój dziecka ze specjalistami. Warto
skontrolować:
słuch dziecka (badania tuż po porodzie mają charakter orientacyjny, należy je ponowić),
rozwój ruchowy dziecka – z pediatrą i z fizjoterapeutą lub osteopatą,
funkcje orofacjalne – wędzidełka, sposób ssania, połykania, oddychania – z doradcą laktacyjnym oraz z logopedą.
Pamiętaj – jeśli szukasz logopedy dla małego dziecka, nie kieruj się jedynie tytułem „NEUROlogopeda”, ponieważ nie tylko oni mogą pracować z niemowlętami. Wielu logopedów jest świetnymi specjalistami w dziedzinie wczesnego wspomagania rozwoju.
Od
około 2. miesiąca życia u dziecka powinno pojawić się głużenie. Jest to mimowolne, nieświadome wydawanie dźwięków
gardłowych – agu, ge, ga, he, aaa, eee, pomruki.
Głużenie stopniowo ustępuje od około 6. miesiąca życia. Gaworzenie to świadome
powtarzanie sylab, np. ma-ma-ma, ta-ta-ta, da-da-da. Brak gaworzenia może świadczyć o ubytku słuchu.
Od
4. do 8. miesiąca życia dziecka:
Zgodnie z rekomendacją Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej pierwsza wizyta stomatologiczna powinna się odbyć między 6. a 12. miesiącem życia. Jej cel ma charakter edukacyjny, nawet jeśli nie pojawił się jeszcze pierwszy ząbek. Stomatolog wtedy ma za zadanie nauczyć rodziców dbałości o dziąsła i zęby małego dziecka. Według zaleceń PTSD, takie wizyty powinny się odbywać co 3-6 miesięcy. Dajemy wtedy szansę, aby wizyta u stomatologa nie była kojarzona z przykrym i bolesnym obowiązkiem. Pierwszym etapem próchnicy są ledwo widoczne białe plamki, które może zauważyć tylko stomatolog. Warto znaleźć miejsce, gdzie pracują dentyści i ortodonci specjalizujący się w pracy z najmłodszymi pacjentami.
Wróćmy do tematu
zabawy…
Im
dziecko starsze, tym bardziej urozmaicone i wymagające zabawy możemy mu
zaproponować. Pamiętajmy o bardzo ważnej zasadzie – dziecko będzie
zainteresowane, jeśli dorosły będzie zaangażowany. Dotyczy to właściwie każdego
aspektu wspólnej zabawy z dzieckiem.
Oto
kilka moich propozycji:
Zabawa w a kuku! - zakrywaj i odsłaniaj twarz rękami lub pieluszką, mówiąc: A kuku!
Rozwijasz wtedy: świadomość stałości obiektu,
kontakt wzrokowy, reakcję na emocje.
Części twarzy. Dotykaj poszczególne części twarzy swojej i dziecka, nazywając je, np. nos, oko, ucho,...
Rozwijasz
wtedy: samoświadomość, mimikę, komunikację.
Zabawy na brzuszku – tylko za zgodą fizjoterapeuty!
Połóż
dziecko na brzuchu i zachęć do sięgania po zabawkę leżącą naprzeciwko i obok.
Wykorzystaj do tego karty kontrastowe. Telefon nie jest dobrym pomocnikiem w tej zabawie!
Instrumenty muzyczne. Potrząsaj grzechotką, graj na tamburynie, cymbałkach, dzwonkach raz po jednej, raz po drugiej stronie głowy dziecka.
Rozwijasz wtedy: słuch, orientację przestrzenną, skupienie uwagi.
Doświadczanie dotykiem. Pozwól dziecku dotykać różnych materiałów – miękkich, chropowatych, gładkich. Mogą to być też przedmioty suche, mokre, ciepłe, zimne.
Rozwijasz wtedy:
zmysł dotyku, ciekawość i poznawanie świata.
A co robić, gdy dziecko samodzielnie siedzi, raczkuje i
eksperymentuje swoim głosem?
Naśladowanie – jedna z ważniejszych rzeczy w procesie nauki języka. Naśladujemy dźwięki i ruch. Sylaby, które powinny na tym etapie wybrzmiewać w Waszym domu to: pa pa, brawo, bum, bam oraz odgłosy zwierząt – hau, kici, ła, uhu. Do tego dochodzą gesty rąk: machanie, unoszenie dłoni, początki wskazywania palcem, naprzemienne ruchy rąk, jak przy grze na bębenku.
Turlanie piłki. Siedząc naprzeciw dziecka, turlaj do niego lekką piłkę. Uczysz wtedy umiejętności współpracy i czekania na swoją kolej.
Wierszyki i piosenki paluszkowe - gotowe z książek, internetu lub wymyślane pod wpływem chwili.
„Nie ma? Tu jest!” – zabawa w chowanie przedmiotu w taki sposób, aby dziecko łatwo mogło je znaleźć, np. przykrywając zabawkę za małym kocykiem lub przezroczystym materiałem. Chowamy zabawkę i mówimy „Nie ma, nie ma, nie ma” pokazując mimiką zaskoczenie i rozkładając dłonie na boki. Odczekujemy kilka sekund, aby pozyskać zainteresowanie dziecka, po czym podnosimy kocyk mówiąc z uśmiechem „Tu jest!”.
Wspólne oglądanie książeczek. Wybieramy dowolną książeczkę, która ma:
- grube strony (w
razie zniszczenia),
- mało tekstu (dziecko nie będzie słuchało przez 10 minut czytanego tekstu),
- duże, kolorowe i ciekawe ilustracje. Oglądamy książeczki wspólnie z dzieckiem – tutaj są ważne słowa oglądamy (a nie czytamy) oraz wspólnie (jesteśmy zaangażowani w czas spędzany przed książką). Podczas zabaw z książkami szybko można nauczyć dzieci gestu wskazywania palcem.
- mało tekstu (dziecko nie będzie słuchało przez 10 minut czytanego tekstu),
- duże, kolorowe i ciekawe ilustracje. Oglądamy książeczki wspólnie z dzieckiem – tutaj są ważne słowa oglądamy (a nie czytamy) oraz wspólnie (jesteśmy zaangażowani w czas spędzany przed książką). Podczas zabaw z książkami szybko można nauczyć dzieci gestu wskazywania palcem.
Od 9. do 12. miesiąca życia dziecka:
Im bliżej ukończenia 1. roku życia, tym bardziej dziecku będzie potrzebna kontrolna wizyta u fizjoterapeuty, aby sprawdzić tempo rozwoju ruchowego. W związku z tym warto, aby fizjoterapeuta zaproponował zabawy, które pomogłyby dziecku w nauce wstawania i pionizacji całego ciała. Pamiętajmy, że rozwój mowy jest uzależniony od rozwoju całego ciała! Do około 6. miesiąca życia głużenie powinno zamienić się w gaworzenie. Jeśli jednak tak się nie stało, konieczne jest sprawdzenie słuchu oraz diagnoza logopedyczna.
Mając na uwadze fakt, że w tym wieku nadal użycie telefonów, tabletów i grających w tle telewizorów jest zabronione, wybrałam aktywności dalekie od tych technologii… wykluczyłam również zabawki grające i jeżdżące.
Układanie wieży z klocków.
Kategoryzowanie – układanie klocków lub innych przedmiotów w kategorie, np. kolor, wielkość, rozmiar. Warto zakupić sorter klocków.
Wyszukiwanie identycznych przedmiotów lub ilustracji i łączenie ich w pary.
Zabawy przed lustrem – wspólne naśladowanie śmiesznych min oraz powtarzanie dźwięków i sylab.
Zabawy z instrumentami muzycznymi – grzechotką, bębenkiem, tamburynem.
Układanie puzzli odpowiednich do wieku.
Turlanie piłeczki po torze, jazda autkami po zabawkowej ulicy i powtarzanie przez rodzica krótkich informacji-komunikatów: bum, brum, jadę, auto, leci, kula...
Spacer z opowiadaniem wszystkiego, co dzieje się na zewnątrz.
Z rocznym dzieckiem warto zacząć zabawy oparte na naśladowaniu. Takie myślenie abstrakcyjne jest w tym wieku nie do osiągnięcia, ale niektóre dzieci już pokazują rozmowę przez niewidzialny telefon – halo, halo, kołysanie lalki – aaa lub pukanie do niewidzialnych drzwi – puk, puk.
Spontaniczny śpiew i układanie melodii do dolnych słów. Polecam śpiewanie bez podkładu muzycznego – wystarczy klaskanie lub uderzanie dłońmi w uda, podłogę, stół. Pamiętajmy, że dziecko uczy się poprzez obserwację i naśladowanie.
Jeśli
nie jesteś pewny/pewna, czy Twoje dziecko rozwija się prawidłowo, zalecam
wizytę u: pediatry, fizjoterapeuty, laryngologa, psychologa lub logopedy.
Podkreślam, że z noworodkami, niemowlętami nie musi pracować tylko
NEUROlogopeda.
Bibliografia:
Ortodoncja dziecięca w praktyce. Kamila Wasiluk. PZWL. 2025
Wczesna interwencja w logopedii. Jacek J. Błeszyński, Ditta Baczała. Harmonia. 2023
Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia. Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo. Wydawnictwo Edukacyjne. 2007
Ortodoncja dziecięca w praktyce. Kamila Wasiluk. PZWL. 2025
Wczesna interwencja w logopedii. Jacek J. Błeszyński, Ditta Baczała. Harmonia. 2023
Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia. Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo. Wydawnictwo Edukacyjne. 2007